Pułapki dofinansowań – umowy cywilnoprawne
Dofinansowanie do wynagrodzeń wypłacane przez PFRON stanowi jedną z podstawowych form pomocy dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. W ostatnich latach pomoc ta jednak okazuje się pełną pułapek, które powodują, że dofinansowanie to jest pracodawcom przez PFRON odbierane, ze względu na rzekome niespełnienie warunków do jego uzyskania. Często decyzje nakazujące zwrot dofinansowania dotyczą odległych okresów i znacznych kwot uzyskanych za okres wielu miesięcy, co powoduje dramatyczne skutki finansowe dla przedsiębiorców, którzy po prostu nie dysponują wystarczającymi środkami, aby jednorazowo zapłacić zobowiązanie wobec PFRON.
Dodatkowo, wydane przez PFRON decyzje o zwrocie dofinansowania, nawet gdy zostają przez pracodawcę zaskarżone do sądu, w przypadku braku spłaty powodują wstrzymanie bieżącego dofinansowania i mogą podlegać egzekucji administracyjnej, co skutkuje z kolei blokadą rachunków bankowych i uniemożliwieniem prowadzenia normalnej działalności.
A z czego zazwyczaj wynikają roszczenia PFRON, często formułowane po wielu latach od wypłaty dofinansowania? Najczęściej przyczyną żądania zwrotu dofinansowania jest nieterminowa zapłata składek na ubezpieczenia społeczne, stanowiących część kosztów płacy pracownika. Bowiem jednym z warunków uzyskania dofinansowania jest terminowe ponoszenie kosztów płacy przez pracodawcę, w tym wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi oraz składek na ubezpieczenia społeczne od tego wynagrodzenia. Zgodnie z przepisem ustawy o rehabilitacji miesięczne dofinansowanie nie przysługuje jeżeli miesięczne koszty płacy zostały poniesione przez pracodawcę z uchybieniem terminów, wynikających z odrębnych przepisów, przekraczającym 14 dni.
A dlaczego ewentualne dopłaty składek ZUS od umów cywilnoprawnych mogą wpływać na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych? Ponieważ zdaniem PFRON, każda dopłata składek ZUS za dany okres powoduje, że w okresie tym istniała zaległość, która rozliczona proporcjonalnie skutkuje niedopłatą dotyczącą wszystkich ubezpieczonych, w tym również pracowników niepełnosprawnych. I chociaż stanowisko PFRON jest kwestionowane przez sądy administracyjne, wskazujące jasno, że warunek terminowej płatności kosztów płacy dotyczy tylko osób niepełnosprawnych, i to na dzień złożenia wniosku o wypłatę dofinansowania, to praktyka PFRON w tym zakresie pozostaje niezmienna.
Istotne jest więc omówienie typowych przypadków, które mogą powodować dopłatę składek ZUS za dany okres rozliczeniowy.
Pierwszy z nich dotyczy przekształcenia umowy o dzieło w umowę zlecenie na skutek kontroli ZUS, a następnie obliczenia składek należnych od tej umowy. Podstawowym rozróżnieniem pomiędzy umową o dzieło a umową zleceniem jest, że umowa o dzieło jest tzw. umową rezultatu, czyli dla swojej skuteczności powinna charakteryzować się wykonaniem jakiegoś „dzieła”, natomiast umowa zlecenia jest tzw. umową starannego działania. Na tej podstawie ZUS kwestionował wszelkie umowy o dzieło dotyczące np. sprzątania, prac porządkowych, prowadzenia szkoleń czy prac w ochronie, a następnie dokonywał przypisu składek, gdyż umowy o dzieło nie podlegały i nadal nie podlegają ubezpieczeniom społecznym.
Drugi przypadek dotyczy kwestii wykonywania prac na umowy zlecenie, które ZUS uznaje za pozorne, gdyż według ZUS świadczenie usług przez zleceniobiorcę odbywa się faktycznie na rzecz pracodawcy, który powinien odprowadzić pełne składki należne od umów o pracę.
Zleceniobiorca nie jest bowiem obejmowany obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi w sytuacji, gdy z innych tytułów osiąga w danym miesiącu przychód (podlegający składkom emerytalnym i rentowym) w kwocie nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Gdy suma podstaw składek ZUS w miesiącu osiągnie poziom minimalnego wynagrodzenia, zleceniobiorca z kolejnych tytułów ubezpieczeniowych ma opłacaną obowiązkowo tylko składkę zdrowotną. Czyli w sytuacji gdy pracownik u danego pracodawcy osiąga minimalne wynagrodzenie, przyjmując zlecenie od innego podmiotu, podlegał będzie tylko składce na ubezpieczenie zdrowotne. Jednak w sytuacji gdy z danych ZUS wynika, że istnieje grupa ubezpieczonych opłacająca wyłącznie składki zdrowotne w danym podmiocie, a jednocześnie grupa ta posiada pełne ubezpieczenie u innego pracodawcy, możliwa jest kontrola w celu sprawdzenia, czy zleceniobiorcy faktycznie nie świadczą pracy dla swojego pracodawcy, ale na podstawie umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem. W przypadku stwierdzenia, że praca rzeczywiście jest wykonywana na rzecz pracodawcy, zostaje on obciążony składkami ZUS za ten okres, co powoduje niedopłatę tych składek.
Konsekwencją obu wyżej wymienionych wyżej przypadków jest domiar składek na ubezpieczenie społeczne, który w efekcie powoduje niedopłatę tych składek za dany okres. Dalszym skutkiem takiego domiaru może być natomiast informacja z ZUS przekazana do PFRON o niedopłacie składek ZUS za dany okres, bądź o zapłacie ich po terminie, co dla PFRON-u oznacza z kolei nienależnie pobrane dofinansowanie za ten okres.
Dlatego też pracodawca korzystający z dofinansowań do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych powinien z ostrożnością korzystać z cywilnoprawnych form zatrudnienia, gdyż nawet w przypadku teoretycznie w ogóle nie związanym z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, może u takiego pracodawcy powstać niedopłata składek ZUS za dany okres, co w dalszej kolejności będzie miało wpływ na uzyskane dofinansowanie. I pomimo korzystnych wyroków sądów w tego typu sprawach, uznających roszczenia PFRON za niezasadne, doprowadzenie sprawy do korzystnego zakończenia może potrwać wiele miesięcy, podczas których PFRON jest uprawniony do prowadzenia egzekucji z majątku pracodawcy, a także ze względu na formalnie istniejącą zaległość, do odmowy wypłaty bieżącego dofinansowania.